Otoczenie, w którym doświadczamy swej skuteczności i wartości, to przede wszystkim miejsce nauki czy pracy, dom i relacje rodzinne oraz kontekst społeczny, jak znajomi i przyjaciele. Dla dziecka, oprócz oczywistej w swej randze atmosfery domowej, środowiskiem modelującym oraz źródłem wiedzy o sobie i życiu jest szkoła.

Obraz siebie tam powstały jest obrazem dominującym w ocenie życia na bieżąco, a nabyte przekonania mają znaczenie dla dalszych losów każdego człowieka. Dlatego tak sensowne wydaje się, by dziecko właśnie w czasie swej szkolnej przygody mogło utworzyć pozytywne przekonania na swój temat.

To, jak sobie poradzi z organizacją, gospodarowaniem czasem, nauką i odrabianiem lekcji, z samodzielnością jest podstawą do wyrabiania ważnych nawyków życiowych, takich jak: pracowitość, wytrwałość, skuteczność osobista .

"Lekcje" z rówieśnikami zaś to laboratorium rozwoju inteligencji emocjonalnej, w tym poznania mechanizmów społecznych. Pozytywnie odbyte dają większe umiejętności nawiązywania i podtrzymywania relacji, nauczą szukania wsparcia, radzenia sobie z emocjami i współpracy. Mogą pokazać rolę komunikacji i dają szansę na nawiązanie przyjaźni. Są źródłem oceny własnej.

1. fundament - POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI I WIARA WE WŁASNE MOŻLIWOŚCI

"Moje istnienie ma sens, a ja robię różnicę". Takie właśnie odczucie jest podstawą, by człowiek wierzył, że jest wartością samą w sobie i miał poczucie wpływu na swoje życie. Będzie wtedy chętniej próbował zmian i brał odpowiedzialność.

Ludzie pewni siebie są skuteczni. Jeśli więc chcemy, aby nasze dzieci nie odwlekały zadań na później, musimy wzmacniać ich poczucie własnej skuteczności. Tym bardziej, że wiąże się to z wieloma korzyściami – ludzie o wysokim poczuciu własnej skuteczności są zdrowsi, wytrwalsi, nie poddają się łatwo w obliczu przeciwności, traktują porażki jako przejściowe i zależne od czynników, które można zmienić i kontrolować, lepiej radzą sobie ze stresem.

Ludzie, którzy mają wysokie poczucie własnej wartości, wierzą, że zasługują na miłość i szacunek. Z kolei ludzie o wysokim poczuciu własnej skuteczności wierzą, że potrafią działać w sposób przynoszący oczekiwane rezultaty oraz osiągać wyznaczone cele.

"Ludzie pewni siebie są skuteczni i jeśli chcemy, aby nasze dzieci nie odwlekały musimy wzmacniać ich poczucie własnej skuteczności... Jeśli chcesz zadbać o poczucie sprawstwa u swojego dziecka to możesz zadbać o to, aby miało za sobą serię małych zwycięstw, czyli tak zaprojektować zadania, aby mogło osiągać choć drobne sukcesy." (Piotr Modzelewski)

2. fundament - DOBRE RELACJE

"Pragnę zobaczyć niebo i piekło – rzekł pewien człowiek – i trafił do św. Piotra. W pierwszym miejscu, a było to piekło, zobaczył wielki garnek zupy, dookoła którego siedzieli wychudzeni i zabiedzeni ludzie. W dłoniach trzymali łyżki tak długie, że nie sięgali nimi do ust i pomimo obfitości pożywnej zupy, nie byli w stanie jej zjeść. Biedacy - pomyślał – i poprosił św. Piotra, aby pokazał mu niebo.

Kiedy tam weszli, zdumiony człowiek spostrzegł, że niebo wyglądało identycznie jak piekło: wielki gar, a dookoła niego ludzie z długimi łyżkami. A jednak coś było inaczej: towarzystwo było rumiane, syte i zadowolone. W otoczeniu wyczuwało się serdeczność i życzliwość. Kiedy zaintrygowany zapytał św. Piotra w czym tkwi sekret, usłyszał: „Nie ma różnicy między tym, jak wygląda niebo i piekło. Te miejsca różni jedynie to, jak ludzie siebie traktują. Po prostu ci tutaj, w niebie, nauczyli się karmić siebie nawzajem”.

Na budowanie dobrych relacji składa się wiele kompetencji, które można rozwijać. Dziecko z większą odwagą będzie wychodzić z inicjatywą, jeśli będzie świadome zasobów, jakie ma i czym może się "podzielić" z innymi. Stwarzanie okazji do pozytywnych doświadczeń, gdzie dzieci wzajemnie uczą się

dostrzegać pozytywy i wzajemnie doceniać, widzieć różnorodność lub poszukiwać podobieństw, jest to jedno z cenniejszych doznań, jakie możemy wprowadzić w życie dziecka.

Ważne, by dziecko budowało rozwojowe przekonania na temat innych ludzi i o sobie w grupie. Możemy pomagać sobie nawzajem widzieć w sobie wspaniałego, wartościowego, pełnego zalet człowieka i wyzwalać drzemiący w nas potencjał dobra.

Umiejętność słuchania, nawiązania rozmowy, ciekawość drugiego człowieka, komunikowania swoich opinii i potrzeb, poszukiwanie wsparcia społecznego - sprawiają, że człowiek może bardziej zaufać sobie, wierzyć, że sobie poradzi w różnych sytuacjach.

Dzięki temu może czuć się przydatny, istotny i umieć dzielić się sobą z innymi. Wszelkie umiejętności w zakresie budowania dobrych relacji warto i można rozwijać, od najmłodszych do najstarszych lat swojego życia. Umiejętność wychodzenia z uważnością w kontakty z ludźmi pozwala na poszerzanie wewnętrznego świata przeżyć, jest źródłem wiedzy i szansą na zwielokrotnioną radość.

Dziecko dzięki pozytywnym doświadczeniom dobrych relacji stworzy lepsze związki w przyszłości , lepiej poradzi sobie w życiu zawodowym oraz w przyjaźni, a jeśli będzie się czuło dobrze z innymi, chętniej będzie chodziło do szkoły, lubiło swoich rówieśników, konsultowało i zadawało pytania.

3. fundament - RADZENIE SOBIE Z EMOCJAMI I ZE STRESEM

I tym razem - przypowieść.

"Do mistrza przybył wojownik i zapytał:
– Czy jest jakieś piekło albo niebo? Jeśli jest piekło i niebo, gdzie są do nich wrota? Którędy mam wejść? Jak uniknąć piekła i wybrać niebo?
Był prostym wojownikiem. Chciał dowiedzieć się gdzie ś wrota, aby mógł uniknąć piekła i pójść do nieba.
– Kim jesteś? – zapytał.
– Jestem samurajem, przywódcą samurajów. Nawet cesarz okazuje mi szacunek. Mistrz roześmiał się:
– Ty samurajem? Wyglądasz jak żebrak.

Duma samuraja została urażona, ucierpiało jego ego. Zapomniał, po co przybył. Wydobył miecz i już miał zabić Mistrza. Zapomniał, że przybył z pytaniem o wrota do nieba i o wrota do piekła. Mistrz roześmiał się znów:

– Oto wrota do piekła. Tym mieczem, tą złością, tym ego, otwiera się te wrota.

Wojownik może to zrozumieć – natychmiast zrozumiał. Znalazł te wrota. Schował miecz. – Otwierają się wrota do nieba – rzekł Mistrz.

Gdy zachowujesz się nieświadomie, pchany impulsami, stoisz u wrót piekła; gdy stajesz się uważny i świadomy, pojawiają się wrota do nieba i możesz świadomie dokonać wyboru."

Panowanie nad swoimi emocjami to jeden z częstszych tematów rozmów w gabinetach terapeutycznych. Dotyczy smutku, złości czy agresywnych zachowań. Aby nauczyć się kontroli emocji, trzeba najpierw zrozumieć, że nie jest ona tożsama z wypieraniem i blokowaniem emocji. Jest ich rozpoznawaniem, nazywaniem i umiejętnością wpływu na zachowania pod wpływem emocji.

Aby zapanować nad emocjami trzeba wiedzieć, co się z nami w danym momencie dzieje. Dla procesów samokontroli emocjonalnej szczególne znaczenie ma więc uświadamianie sobie emocji oraz tego, jak one powstają. Bardzo duże znaczenie ma też korzystanie z języka i różne sposoby samouspokajania się czy też samoinstruowania. Dzieci mogą nauczyć się procedur pracy z emocjami, co wpływa na pewność siebie.

Kontrola emocji za pomocą wyższych procesów poznawczych, jak myślenie, okazuje się bardziej skuteczna od technik nastawionych tylko na kontrolę pobudzenia fizjologicznego (zwrócona uwaga na ciało, reakcje fizjologiczne, wyrównywanie oddechu, umiejscawianie emocji w ciele), aczkolwiek najlepsze efekty obserwujemy poprzez łączenie tych dwóch sposobów. Wiemy bowiem, że często to myśl sprowadza emocje, a nie odwrotnie.

W tym obszarze kluczowe jest, by nauczyć się, że to człowiek ma emocje, a nie emocje mają człowieka. W związku z tym, akceptuje on ich pojawienie się i traktuje je jako sygnał, bo każda emocja ma swoją rolę i jest sygnalizatorem, ale wpływa na rodzaj zachowania pod ich wpływem.

4. fundament - CZYTANIE I ROZUMIENIE W CZYTANIU

Sprawne czytanie to nie tylko język polski. Sprawne czytanie to sprawne uczenie się, dobre tempo pracy intelektualnej, właściwe rozumienie zadań z matematyki, poleceń i instrukcji. To cenne narzędzie do własnego doskonalenia, to większa pewność siebie i przekonanie o swojej mądrości. To dar uczenia się.

Według badań około 45 % dzieci kończących pierwszy etap nauczania w szkole i rozpoczynających naukę w czwartej klasie szkoły podstawowej nie opanowało umiejętności czytania na poziomie podstawowym.

Na biegłe czytanie składa się przede wszystkim rozumienie w czytaniu. Aby rozumieć (bardzo ogólnie mówiąc), dziecko powinno gromadzić jak najwięcej reprezentacji słów z języka pisanego, rozbudowywać definicje wyrazów, ćwiczyć mięśnie oczu, by nie ulegały męczliwości i miały dobre pole widzenia oraz być w tzw. środowisku bogatym w bodźce (mieć czytane, oglądać teksty, śledzić tekst) i ... czytać. Dziecko czyta chętniej, kiedy rozumie treść.

Dzieci słabo czytające często łatwo ulegają frustracji, mają trudności z kończeniem zadań, charakteryzują się niską samooceną, miewają problemy z zachowaniem, częściej chorują, ponieważ są narażone na długotrwały lub zbyt silny stres, nie lubią szkoły, nie rozwijają swego pełnego potencjału umysłowego i emocjonalnego. Trudności związane z nauką czytania nie znikną magicznie, ale narastają w kolejnych klasach.

Nastawienie do czytania zależy od sprawności czytania, od przekonań osób bliskich na temat czytania, widzenia sensowności, przydatności czytania, a przede wszystkim odczuwania przyjemności, która z kolei wiąże się z odprężeniem. Ważne są również pierwsze doświadczenia z czytaniem, które często kotwiczą na czytaniu emocje - albo przyjemne, albo takie, których chcemy w przyszłości unikać. Na umiejętność sprawnego czytania składa się wiele aspektów pracy naszego umysłu, między innymi dobra koncentracja, pamięć, umiejętność analizy i syntezy informacji, które jednocześnie są stymulowane, jeśli człowiek dużo czyta.

Metody pracy z czytaniem u dzieci często trzeba indywidalizować, dlatego w Wyspie Zmian oprócz treningu biegłego czytania, istnieje możliwość indywidualnego, pogłębionego przeprowadzenia dziecka do sprawności w czytaniu.

5. fundament - MYŚLENIE I KONCENTRACJA

Myślenie. Myślenie ma wiele definicji w psychologii, natomiast to, co znacznie poprawia samoocenę związane jest z tempem przetwarzania informacji, umiejętnością syntezy i analizy oraz zdolnością reakcji w czasie rzeczywistym w związku z wnioskowaniem.

Profesor Edward Nęcka zaproponował podział myślenia na dwa zasadnicze typy: myślenie realistyczne (ukierunkowane, związane z rzeczywistością, rozwiązywaniem problemów) oraz myślenie autystyczne (nieukierunkowane, związane ze swobodnym przepływem wyobrażeń, pomysłów, fantazji, symboli przez świadomość).

Myślenie realistyczne może prowadzić do zupełnie nowych rozwiązań lub odtworzenia znanych, natomiast jeśli jego treść stanowi ocena samego procesu (naszych intencji, przebiegu procesu oraz jego wyników), mówimy o myśleniu krytycznym.

Myślenie autystyczne również spełnia bardzo ważne funkcje w naszym życiu. Pozwala nam ono uświadamiać sobie cele i wartości, możliwości i ograniczenia, pomaga nam uwolnić się od napięcia a nawet „potrenować" wyobraźnię, reakcje emocjonalne oraz intelekt. Dzięki niemu możemy myśleć o niebieskich migdałach lub śnić na jawie, marzyć i "wytwarzać" doznania.

Koncentracja. Koncentracja uwagi może nastąpić pod wpływem świadomego działania. To ogromnie cenna umiejętność wpływania na wybór przedmiotu koncentracji oraz czas utrzymania uwagi i o to chodzi w skutecznym funkcjonowaniu.

Człowiek, który świadomie kieruje i intensyfikuje swoją uwagę na wybrany przez siebie z otoczenia zakres lub na określone myśli, pozyskuje też oręż do utrzymania swego zdrowia psychicznego. Ma bowiem narzędzie, by móc świadomie decydować, jakie myśli chce myśleć. Ludzie, którzy umieją skoncentrować się na myślach uszczęśliwiających i zauważać, lecz nie "rozpakowywać" tych unieszczęśliwiających, mają znaczny wpływ na swoje dobre samopoczucie.

Wraz ze wzrostem koncentracji bowiem na określonym bodźcu lub myślach, następuje zjawisko oddzielenia percepcji od pozostałych zjawisk i ich ignorowaniu.

Z umiejętnością koncentracji wiąże się jakże cenna UWAŻNOŚĆ.

Uważność to szczególny rodzaj uwagi – świadomej, nieosądzającej i skierowanej na bieżącą chwilę (J. Kabat-Zinn, 1990).

Uważność polega na rozwijaniu umiejętności pełnego skupiania uwagi na tym, co się dzieje tu i teraz, na tym czego teraz doświadczasz (na doznaniach, myślach i emocjach). Ćwiczenia uważności pomagają w odkryciu nawykowych wzorców myślenia, zachowania i odczuwania. Skierowanie nieoceniającej, akceptującej uwagi na bieżące doświadczenie prowadzi do lepszego kontaktu ze swoim ciałem i umysłem, umożliwia pełniejsze i głębsze poznanie siebie.

6. fundament - UMIEJĘTNOŚĆ UCZENIA SIĘ

To, że uczymy się całe życie to być może trywializm, ale w kontekście wartości aktualizowania swojej wiedzy oraz w rozwoju osobistym, absolutnie adekwatny. Przede wszystkim chodzi tu o nastawienie do uczenia się.

Aby lubić coś robić, zazwyczaj trzeba umieć to robić. Uczenie się jest fundamentalnym procesem czującego, myślącego człowieka. Za pomocą tej zdolności może w znacznym stopniu wpływać na jakość swojego życia. Dlatego tak wiele uwago poświęca się w psychologii motywacji do nauki docenianiu wysiłku wkładanego w przygotowania, pracowitości, nie zaś samego wyniku.

„Umiejętność uczenia się” to zdolność konsekwentnego i wytrwałego uczenia się, organizowania własnego procesu uczenia się, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami. Uczymy się uczyć w treningach, w powtarzalnym cyklu czynności, które gwarantują skuteczność i dają uczucie przyjemności. Wykorzystując wiedzę z psychologii poznawczej, organizujemy trening tak, by ciało było rozluźnione, a umysł przygotowany na przyjęcie i obróbkę nowych informacji. Nabywamy zdolności do posługiwania się sprawniej swoim aparatem pamięciowym.

Korzystanie z własnej, rozćwiczonej pamięci daje niesamowitą frajdę! I zdecydowanie podnosi wiarę we własne możliwości. Dzieci i dorośli, pamiętając lepiej, czują się pewniej.

Umiejętność uczenia się to potężna właściwość człowieka, dzięki której możemy korzystać z wcześniejszych doświadczeń i wykorzystywać je w przyszłości.

SZEŚĆ FUNDAMENTÓW PEWNOŚCI SIEBIE W SZKOLE - to jeden ze sztandarowych kursów Wyspy Zmian. W każdym z naszych programów edukacyjno - rozwojowych znajdują się ćwiczenia obejmujące wymienione fundamenty: w przedszkolnych, szkolnych, młodzieżowych i w kursie dla dorosłych.


Autor: Joanna M. Zbierska, psycholog.